АЗЕРБАЙДЖАНСКИЕ ВАРИАЦИИ НА ТЕМУ ОБЫКНОВЕННОГО ФАШИЗМА / Ordinary Fascism with Azerbaijani Variations / ՍՈՎՈՐԱԿԱՆ ՖԱՇԻԶՄ՝ ԱԴՐԲԵՋԱՆԱԿԱՆ ՎԱՐԻԱՑԻԱՆԵՐՈՎ

12 марта, 2018 - 12:59

В самый драматичный период холодной войны, в середине шестидесятых, думающую общественность не только Советского Союза, но и многих стран потряс документальный киносериал талантливого кинорежиссера Михаила Ромма «Обыкновенный фашизм». По мнению беспристрастных специалистов, это гениальный фильм о происхождении, становлении фашизма, а самое главное – о его потенциальной угрозе для грядущих поколений.

Это фильм-медитация о сущности и причинах появления фашизма в стране, давшей миру целое созвездие выдающихся представителей науки, культуры и искусства.

Принято считать, что национал-социалистическая идеология Третьего рейха – перевернутая страница истории. Но увы, оставленное ею наследство возрождается подобно обезглавленому чудищу из сказки. Холокост, геноцид, агрессия, расизм, «возвращение территорий» - все это и сегодня дамокловым мечом висит над головой человечества.

«Расширение жизненного пространства Германии» было главным пунктом плана Гитлера. Он и сегодня не дает покоя политическим мужам многих стран, вдохновляемым боевым кличем фашизма «Экспансия на Восток» (Drang nach Osten). Только вот некоторые из них направляют стрелки в сторону своих соседей.

Говорят, мафия бессмертна. А фашизм? Он «расцветает» у нас на глазах, в нашем регионе. И нам следует быть осторожными и принимать меры против него, ибо современный фашизм не менее опасен и губителен, чем во времена фюрера и дуче.

Но вернемся, как говорят французы, к нашим баранам.

По соседству с нами, на Апшеронском полуострове, набирает обороты маховик фашизма.

По классическим канонам, фашизм – это политический режим со своей внутренней и внешней направленностью, со своими принципами и особенностями. Политический истеблишмент сегодняшнего Азербайджана вбирает в себя все компоненты и параметры фашизма. В политике фашизм выступает в форме диктатуры. В Азербайджане – совершеннейшая диктатура во главе с президентом. Диктаторы, как правило, люди харизматичные, нареченные какими-то особыми именами или эпитетами. Так, Юлий Цезарь был «отцом нации» в Древнем Риме, Муссолини – дуче в Италии, Гитлер – фюрером в Германии. Алиев харизмой не обладает, и он скромно довольствуется статусом президента, скорее всего помня о португальце Антонио Салазаре, тоже убежденном фашисте, занимавшем всего лишь пост премьер-министра. Алиев не разогнал парламент и не отменил многопартийную систему. Однако особенность диктатуры в условиях фашизма состоит в том, что в стране действует система, при которой все рычаги власти сосредоточены в руках единоличного лидера, вследствие чего все законы, принимаемые исполнительной и законодательной властью, превращаются в фикцию, а оппозиционные партии выполняют сугубо декоративную функцию. Так что переизбрание Алиева на пост президента в ходе грядущих выборов обеспечено на сто процентов. Экономика Азербайджана несет в себе все сегменты фашизма. Как и при других фашистских режимах, здесь развивается корпоратизм путем слияния государства и крупного капитала. А в условиях корпоратизма экономическую политику определяют интересы отраслевых сфер. В Азербайджане это, конечно же, углеводородная промышленность. Корпорации представляют собой монстра, рожденного вследствие сращивания государственной бюрократии и олигархии, который распоряжается всем капиталом и резервом государства. Интересы малого и среднего бизнеса игнорируются, а о защите интересов граждан со стороны профсоюзов и синдикатов не может быть и речи. Их попросту нет. В Азербайджане идет милитаризация экономики. Широко распространен любимый лозунг Третьего рейха «пулемет вместо масла». Социальные нужды широких слоев населения, благосостояние простых граждан ставятся ниже военных расходов, которые правящий режим объясняет войной с Нагорным Карабахом. Один из явных признаков политики фашизма – репрессии и цензура. Как и при других фашистских режимах, в Азербайджане действует полицейский механизм, как легальный, так и нелегальный, который строго охраняется государством. Теракты здесь осуществляются не только против активных деятелей оппозиции. На специальных сайтах собирается и классифицируется информация о тех, кто критикует власти. В дальнейшем эти люди подвергаются моральному, а если надо и физическому давлению. Во внутриполитической жизни азербайджанский фашизм совмещает государственные и полицейские репрессии с пропагандистскими методами, цензурой, гонениями и арестами людей. «Одиссея» известного писателя Акрама Айлисли занимает особое место в перечне репрессий против инакомыслящих. Этого факта, как и многих других, «зоркие глаза» западных правозащитников не заметили. Милитаризм – наиболее яркий признак фашизма. Он занимает особое место в нынешней политической жизни Азербайджана и пропагандистской машине его властей. Дабы завуалировать неудачи на ниве внутренней политики, отвлечь внимание людей от повседневных проблем, руководство соседней страны прибегает к испытанному приему фашизма: война провозглашается образом жизни людей. Причем делается это на фоне стереотипов об «армянских агрессорах» и «оккупантах». В Азербайджане создается культ войны, фашистская мифология, в основе которой – погибшие герои «освободительной войны». Открывается аллея героев и тому подобное. Венцом же этой идеологии стал циничный и позорный факт присуждения звания героя убийце Рамилю Сафарову, возведения его на пьедестал почета.

А теперь постараемся разобраться в причинах возникновения и развития фашизма в Азербайджане. Некоторые аналитики считают, что фашизм появляется в странах-лузерах. Побудительной причиной возникновения фашизма может стать, к примеру, глубокий экономический кризис или массовое обнищание населения. По нашему мнению, главными причинами появления фашизма в Азербайджане следует считать поражение этого государства в войне, утрата территорий и как следствие его унижение на международной арене. К примеру, в возникновении германского фашизма большую роль сыграли условия, навязанные немцам после Первой мировой войны. Они породили у них так называемый Веймарский стереотип, который умело использовал Гитлер, развязавший Вторую мировую войну для достижения реванша. Германский фашизм стал следствием ностальгии по развалившейся империи, утраты территорий и пошатнувшегося международного авторитета. Что же потеряли наши соседи и какой логике подчиняется азербайджанский фашизм? Возвращение территорий, восстановление территориальной целостности? Предположим, обманутые граждане Азербайджана верят, что армяне «захватили» их территории. Но Алиев и его команда уж точно знают, что армяне вернули то, что было отнято у них сто лет назад, причем частично. Реванш? Если бы Азербайджан был уверен в успехе, особенно после апрельского «блицкрига» в манере a` la фашизм, то давно прибег бы к этому шагу. Бакинское руководство, особенно после апрельской войны, терзают сомнения: а нет ли угрозы потерять и то, что оно имеет? Азербайджанский фашизм руководствуется теми же законами, той же психологией, что и другие фашистские страны. В рамках этой логики реваншистские, империалистические и милитаристские устремления Баку открывают новые горизонты конфронтации, манят несбыточными мечтами. Аппетит фашизма, по всей вероятности, разгорается во времени и пространстве. Иначе чем объяснить желание Алиева занять Зангезур и бассейн озера Севан, наконец, вернуть «утраченную» Эриваньскую губернию? Когда следишь за динамикой развития азербайджанского фашизма, приходишь к выводу, что он не признает ни друзей, ни врагов, ни соседей, ни союзников, он подобно спруту распространяет свои щупальца далеко от границ своей страны. Так, помимо армянских земель, азербайджанская политическая мысль зачастую зарится на территорию Северного Ирана, считая ее «землей своих предков». А бакинский политолог Заур Мамедов сделал воистину потрясшее мир заявление, сродни открытию Колумбом Америки, а именно: «Азербайджанцы всегда были хозяевами государства, именуемого Ираном». Выясняется также, что азербайджанцы, не удивляйтесь, «более тысячи лет правили Ираном». Не забывая и о старшем брате, горе-политолог возвещает миру о том, что «в действительности Иран с Х века до 1924 года был тюркским государством». Ни много, ни мало. А мы еще возмущаемся заявлениям о «возвращении Эривани». Остается лишь выразить сомнение в прочности основ, на которых строятся азербайджано-иранские отношения, как и альянс России, Ирана и Азербайджана. Как показывает мировая история, смена фашистского режима практически невозможна. Азербайджанский фашизм не исключение. С самого Судного дня подобные режимы исчезают в пепле войны или же после того, как их лидеры уходят в небытие. 

Арман Навасардян

Председатель Дипломатического фонда Армении,

Чрезвычайный и Полномочный посол,

кандидат политических наук, доцент,

заведующий кафедрой мировой политики и международных отношений

Армяно-Российского университета

---------------------------------------------------------------------------------------------

Ordinary Fascism with Azerbaijani Variations

In the midst of the Cold War, in the most dramatic moments of mid-60s, thinking society of USSR was not only deeply touched, but was also given  food for thought by the talented filmmaker Mikhail Romm's   documentary film called "Ordinary Fascism"  which according to impartial experts is a genius film about fascism origin and development and, most importantly , the potential dangers of the  latter  for future generations. This is a film-meditation about the nature and causes of the emergence of fascism in the country that has given birth to a unique constellation of science, culture and arts.

It is assumed that the Third Reich's "National Socialism" ideology is a turning point in history. But, alas, his inheritance revives like a tale headless monster. Holocaust, genocide, aggression, racism, "return of territories – today all of this is still hanging over the head of mankind like a sword of Damocles.

"Expanding Germany's Spatial Territories" was the principal thesis of Hitler's program, which still does not calm politicians in many countries inspired by fascism’s "expansion to the East"( "Drang nach Osten") challenge. Only some of them direct the arrow to their neighbors.

They say, "mafia is immortal" and then what about fascism? It is prospering right before our eyes, in our region. We must beware and take measures against it, for modern fascism is not less dangerous and less disastrous than it was in the period of Fuhrer and  Duce.

Now, as the French would say, “Let's get back to our sheep!". The fascism machine lives, operates and roles round just  a few kilometers away in our neighborhood. By the classical laws, fascism is a political regime with its internal and external orientation, peculiarities and principles. Today's Azerbaijan's political agenda includes all the components and parameters of the fascist system. Usually dictators are charismatic and have special names. Julius Caesar was "the father of the nation" in ancient Rome, Mussolini was Duce in Italy, Hitler was Fuhrer in Germany. Aliyev does not have charisma and is modestly satisfied with the status of a president, probably seeing that Portuguese Antonio Salazar was just a premier-minister. He was also convinced fascist. Like all mentioned dictators, Aliyev did not cancel the Parliament and the multiparty system... However, in the conditions of fascism, the dictatorship is characterized by the fact that a system is created in the country where all the levers of power are concentrated in the hands of the sole leader, as a result of which all the laws adopted by the legislature and the executive are transformed into fiction and the opposition parties are purely decorative in nature. Thus, Aliyev’s reelection in the upcoming elections is 100% guaranteed.  Azerbaijan's economy holds all fascism segments. Like other fascist regimes, corporatism develops along the path of unifying the state and large capital. And in the conditions of corporatism, economic policy is determined by the sectorial interests. In Azerbaijan, it is, naturally, the carbohydrate industry. These corporations are monsters born of the coupling of the state bureaucracy and oligarchy, which governs the entire capital and reserves of the state. The interests of small and medium-sized enterprises are ignored and the protection of the   population’s interests  by the trade unionists and  the syndicates  is  out of the question. They simply do not exist here. Azerbaijan faces militarization of economy. The Third Reich's favorite slogan ''guns Instead of butter'‘ is widely used.  The social needs of the broad population and the well-being of ordinary people are subordinated to military spending, which according to  the ruling regime is determined by the war with Nagorno-Karabakh. One of the obvious features of Fascism's policy is repression and censorship. Like other fascist regimes, there is a legal and non-legal police mechanism in Azerbaijan that is protected by the state. Such a terrorist act is carried out not only against active oppositionists. Special websites gather and sort individuals who criticize the authorities. Subsequently they are exposed to moral and, if necessary, physical pressure. In the internal political life Azerbaijani fascism combines the police and state repressions with propaganda, hacking methods, persecutions, arrests and imprisonment. The "odyssey" by the renowned writer Akram Aylisli takes a special place in the fight against dissidents, which, like many other cases, "missed" the "alert" eyes of Western human right defenders. The most striking feature of fascism is militarism, which occupies a special place in the current political life of Azerbaijan and the propaganda mechanism of the authorities. In order to conceal internal political failures and distract people from the daily problems, the leadership applies to the fascist trials. war is declared a natural, everyday life of man. At the same time, this is done in the background of so described “Armenian aggressor" and "occupant"  stereotype. Azerbaijan is building a cult of war and fascist mythology, the basis of which are the fallen heroes of the "liberation war". Creates an alley of the heroes and so on.  And the crown of that ideology was the cynical and shameful fact of granting the title of Hero to the murderer Safarov and raising the throne of glory. For example, things like a deep economic crisis and mass depletion of the population can give rise to fascism. Among the reasons, in our opinion, is the primary defeat of the state in the war, the loss of territories, and, therefore, its degradation on the international ground. The conditions imposed on the German side after the First World War , for instance , played a major role in the rise of  fascism in Germany. They created the so-called Weimar stereotype, which was skillfully used by Hitler for a revenge, unleashing the Second World War. German fascism was the result of a destroyed imperium nostalgia, loss of territories and violation of international authority. And what has our neighbor lost and what is the logic of fascism?  Return of the lost territories or the restoration of territorial integrity? Let's suppose that the common and deceived Azeri believes that Armenians have "seized" their territories.  But Aliyev and his team  do know that Armenians have  ,not yet fully, returned what they were taken away from  a hundred years ago. Revenge? But if Azerbaijan had been convinced of success, especially after the April "blitzkrieg” which was a practice a  la fascism, it would have already taken that step. Baku authorities, especially after the April war, are skeptical about the possibility of losing a large-scale war. Azerbaijani fascism moves with the same laws and psychology that other fascist states act. Within this context, Baku's revanchist, imperialist, and militaristic ambitions open up new horizons of confrontation and festive dreams. Fascism's appetite apparently increases in time and space. Otherwise, how would one explain the Aliyev's desire to capture Zangezur, Lake Sevan basin,finally the "lost" Erivan Province   and so on? Once you follow the dynamics of the Azerbaijani fascism, you come to the conclusion that this phenomenon does not recognize a friend or an enemy, neighbor or ally, and like an octopus sea monster, has a tendency to spread everywhere, far from its country and in the places where it does not belong. Thus, besides the Armenian lands, the Azerbaijani political mind often attracts attention to the territories of Northern Iran, considering it to be the "paternal lands". And Baku political scientist Zaura Mamedov is making a fictional statement comparable to the discovery of Columbus, which sounds as the following "Azerbaijanis have always been the owner of the state, now called Iran." And don't be surprised, it turns out that “the Azerbaijanis ruled over Iran for more than 1,000 years." Not forgetting the eldest friend, the political analyst is trumpeting that "In fact, Iran was a Turkic country from X century to 1924." No more, no less. And we are still indignant about Erivan. It remains only to suspect the strength of the foundations on which the Azerbaijani-Iranian relations are built, as well as the Russia-Iran-Azerbaijan alliance. The course of history, unfortunately, shows that the change of the fascist regime is almost impossible. Azerbaijani fascism is not an exception. After the Judgment Day, such regimes collapse either because of war or in the case of the disappearance of the regime leader.

Arman Navasardyan

President of Armenian Diplomatic Foundation,

Ambassador Extraordinary and Plenipotentiary,

Head of the Chair of World and International relations in Russian-Armenian University,

Ph.D in political science 

-----------------------------------------------------------------------------------------

ՍՈՎՈՐԱԿԱՆ ՖԱՇԻԶՄ՝ ԱԴՐԲԵՋԱՆԱԿԱՆ ՎԱՐԻԱՑԻԱՆԵՐՈՎ

Սառը պատերազմի ամենադրամատիկական պահերին` 60-ականների կեսերին,  Խորհրդային Միության, և ոչ միայն, մտածող հասարակությանը խորապես հուզեց և մտորելու առիթ տվեց տաղանդաշատ կինոռեժիսոր Միխայիլ Ռոմմի «Սովորական ֆաշիզմ» վավերագրական կինոսերիալը, որն  անաչառ մասնագետների կարծիքով, հանճարեղ ֆիլմ է ֆաշիզմի ծագման, զարգացման և, ամենակարևորը՝ պոտենցիալ վտանգների  մասին գալիք սերունդների համար։

Սա ֆիլմ-մեդիտացիա է ֆաշիզմի էության և նրա երևան գալու  պատճառների մասին, այն երկրում, որը ծնել է գիտության, մշակույթի և արվեստների անկրկնելի համաստեղություն։ 

Ընդունված է կարծել, որ Երրորդ ռեյխի «Նացիոնալ-սոցիալիզմի» գաղափարախոսությունը պատմության շուռ տված էջ է։ Սակայն, ավաղ, նրա թողած ժառանգությունը վերակենդանանում է ինչպես հեքիաթի գլխատված հրեշը։ Հոլաքոստ, եղեռն, ագրեսիա, ռասիզմ, «տարածքների վերադարձ», այս ամենն այսօր էլ դամոկլյան սրի պես կախված է  մարդկության գլխին։

«Գերմանիայի կյանքի տարածքների ընդլայնումը» Հիտլերի ծրագրի գլխավոր թեզն է եղել, որն այսօր էլ հանգիստ չի տալիս շատ ու շատ երկրների քաղաքական այրերին, որոնց ոգևորում  է ֆաշիզմի «Էքսպանսիա դեպի արևելք (Drang nach Osten) մարտակոչը։ Միայն թե նրանցից ոմանք այդ դարձվածքի սլաքն ուղղում են դեպի իրենց հարևանները։

Ասում են «մաֆիան անմեռ է», իսկ ֆաշի՞զմը։ Հենց մեր աչքի առաջ, մեր տարածաշրջանում այն կա և բարգավաճում է։ Հարկ է զգուշանալ և միջոցներ ձեռք առնել դրա դեմ, քանզի արդի ֆաշիզմը պակաս վտանգաշատ և  պակաս աղետաբեր չէ, քան ֆյուրերի և դուչեի ժամանակներում էր։

Հիմա գանք, ինչպես ֆրանսիացին կասեր, «մեր ոչխարներին»։

Մեր հարևանությամբ, մի քանի կիլոմետրի վրա` Ապշերոնյան թերակղզում ապրում,  գործում, և պտույտներ է հավաքում  ֆաշիզմի մեքենան։ 

…Դասական օրենքներով ֆաշիզը քաղաքական ռեժիմ է իր ներքին և արտաքին ուղղվածությամբ, առանձնահատկություններով ու սկզբունքներով։  Այսօրվա Ադրբեջանի քաղաքական իշթեբլիշմենտը ներառում է ֆաշիստական համակարգի բոլոր բաղադրիչներն ու պարամետրերը։ Քաղաքականության  ոլորտում  ֆաշիզմը հանդես է գալիս դիկտատուրայի ձևով։ Ադրբեջանում լիակատար դիտատուրա է նախագահի գլխավորությամբ։ Սովորաբար դիկտատորները լինում են խարիզմատիկ և կրում են հատուկ անուններ։  Հուլիոս Կեսարը «ազգի հայրն»  էր Հին Հռոմում, Մուսոլինին դուչե էր  Իտալիայում, Հիտլերը ֆյուրեր`  Գերմանիայում։ Ալիևը խարիզմ չունի և համեստաբար բավարարվել է նախագահի կարգավիճակով՝ հավանաբար տեսնելով, որ  պորտուգալացի Անտոնիո Սալազարն ընդամենը պրեմիեր–մինիստրի պաշտոն էր վարում։ Նա նույնպես համոզված ֆաշիստ էր։ Ինչպես բոլոր նշված դիկտատորները, Ալիևը ևս չի չեղարկել պառլամենտը և բազմակուսակցական համակարգը։ Սակայն ֆաշիզմի պայմաններում  դիկտատուրայի առանձնահատկությունը կայանում է նրանում, որ երկրում ստեղծվում է համակարգ, որտեղ իշխանության բոլոր լծակները կենտրոնանում են միանձնյա ղեկավարի ձեռքում, ինչի հետևանքով օրենսդիրի և գործադիրի  ընդունած բոլոր օրենքները վերածվում են ֆիկցիայի, իսկ ընդդիմադիր կուսակցությունները կրում են զուտ  դեկորատիվ բնույթ։

Այսպիսով, գալիք ընտրություններում Ալիևի՝ նախագահ վերընտրվելու տարբերակն ապահովված է 100 տոկոսով։ Ադրբեջանի տնտեսությունը կրում է ֆաշիզմի բոլոր սեգմենտները։ Ինչպես այլ ֆաշիստական ռեժիմներում, այստեղ զարգանում է կորպորատիզմը պետության և խոշոր կապիտալի միավորման ճանապահով։ Իսկ կորպորատիզմի պայմաններում տնտեսական քաղաքականությունը որոշվում է ճյուղային ոլորտների հետաքրքրություններով։ Ադրբեջանում դա, բնականաբար, ածխաջրային արդյունաբերությունն է։ Այդ կորպորացիներն իրենցից ներկայացնում են պետական բյուրակրատիայի և օլիգարխիայի սերտաճումից ծնված մոնստր, որը տնօրինում է պետության ողջ կապիտալն ու ռեզերվները։

Անտեսվում են փոքր և միջին ձեռնարկությունների հետաքրքրությունները, իսկ պրոֆմիությունների և սինդիկատների  կողմից բնակչության շահերի  պաշտպանության մասին խոսք անգամ լինել չի կարող։ Դրանք պարզապես գոյություն չունեն այնտեղ։  Ադրբեջանում տեղի է ունենում տնտեսության միլիտարիզացում։ Լայնորեն կիրառվում է Երրորդ ռեյխի սիրած «թնդանոթ կարագի դիմաց» նշանաբանը։

Բնակչության լայն խավերի սոցիալական կարիքները և հասարակ մարդկանց բարեկեցությունը ստորադասվում են ռազմական ծախսերին, ինչը իշխող ռեժիմը պայմանավորում է Լեռնային Ղարաբաղի հետ պատերազմով։  Ֆաշիզմի քաղաքականության բացահայտ հատկանիշներից մեկը ռեպրեսիան և գրաքննությունն է։ Ինչպես մյուս ֆաշիստական ռեժիմներում,  Ադրբեջանում գոյություն ունի ոստիկանական լեգալ և ոչ լեգալ մեխանիզմ, որը պաշտպանվում է պետության կողից։ 

Նման ահաբեկչություն իրագործվում է ոչ միայն ակտիվ ընդդիմադիրների դեմ։ Հատուկ կայքերում հավաքվում և տեսակավորվում են այն անձանց տվյալները, որոնք քննադատում են իշխանություններին։ Հետագայում նրանք ենթարկվում են բարոյական և, անհրաժեշտության դեպքում,  ֆիզիկական ճնշումների։ Ներքաղաքական կյանքում ադրբեջանական ֆաշիզմը համատեղում է ոստիկանական և պետական բռնաճնշումները պրոպագանդիստական, գրաքննչական մեթոդների, հալածանքների, մարդկանց ձերբակալությունների և ազատազրկման  հետ։

Այլախոհների դեմ բռնարարքների մեջ հատուկ տեղ է գրավում անվանի գրող Աքրամ Այլիսլիի ոդիսականը, որը, ինչպես և շատ այլ դեպքեր, «վրիպեց» Արևմուտքի մարդու իրավունքների պաշտապանների «զգոն» աչքերից։

Ֆաշիզմի ամենացայտուն հատկանիշը միլիտարիզմն է, որը առանձնահատուկ տեղ է գրավում Ադրբեջանի ներկա քաղաքական կյանքում և իշխանությունների պրոպագանդիստական մեխանիզմում։ Ներքաղաքական անհաջողությունների քողարկման, առօրյա խնդիրներից  մարդկանց ուշադրությունը շեղելու նպատակով ղեկավարությունը դիմում է ֆաշիզմի փորձված տրյուկին. պատերազմը  հայտարարվում է մարդու բնական, ամենօրյա ապրելակերպ։ Ընդ որում, դա արվում է նրա նկարագրած  «հայ ագրեսոր» և «օկուպանտ» կարծրատիպի ֆոնին։

Ադրբեջանը կերտում  է պատերազմի պաշտամունք և ֆաշիստական միֆոլոգիա, որի հիմքում «ազատագրական պատերազմի» զոհված հերոսներն են։ Ստեղծում է հերոսների ծառուղի և այլն։ Իսկ այդ գաղափարախոսության պսակը դարձավ մարդասպան Սաֆարովին հերոսի կոչում շնորհելու և փառքի պատվանդանին բարձրացնելու ցինիկ ու խայտառակ փաստը։ 

Հիմա փորձենք հասկանալ Ադրբեջանում ֆաշիզմի առաջացման և զարգացման բուն դրդապատճառները։

Որոշ վերլուծաբանների կարծիքով, ֆաշիզմը հատուկ է անհաջողակ երկրներին։ Ֆաշիզմի երևան գալուն կարող են դրդել, օրինակ, տնտեսական խորը ճգնաժամը կամ բնակչության զանգվածային աղքատացումը։ Պատճառների մեջ, մեր կարծիքով, առաջնային են պետության  պարտությունը պատերազմում, տարածքների կորուստը և, որպես հետևանք, միջազգային գետնի վրա նրա   նվաստացումը։

Գերմանական ֆաշիզմի  առաջացման մեջ, օրինակ, մեծ դեր խաղաց Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո գերմանական կողմին պարտադրված պայմանները։ Դրանք գերմանացիների մոտ առաջացրին, այսպես կոչված, Վեյմարյան կարծրատիպը, որը հմտորեն օգտագործեց Հիտլերը ռևանշի համար` սանձազերծելով երկրորդ աշխարհամարտը։ Գերմանական  ֆաշիզմը արդյունք էր կործանված իմպերիայի կարոտախտի, տարածքների կորստի և միջազգային հեղինակության ոտնահարման։

Իսկ ի՞նչ է կորցրել մեր հարևանը և ի՞նչ տրամաբանությամբ է աշխատում նրա ֆաշիզմը։ Կորցրած տարածքների վերադա՞րձ, տարածքային ամբողջականության վերականգնու՞մ։ Ենթադրենք, որ հասարակ և խաբված ադրբեջանցին  հավատում է, որ հայերը «զավթել են» իրենց տարածքները։ Բայց Ալիևը և նրա թիմը հո լա՞վ գիտեն, որ հայերը վերադարձրել են իրենցից դեռևս 100 տարի առաջ խլվածը, այն էլ՝ ոչ ամբողջությամբ։ Ռևա՞նշ։ Բայց Ադրբեջանը եթե համոզված լիներ հաջողության մեջ, հատկապես, ապրիլյան «բլիցկրիգից» հետո, որը գործելակերպ է a`la  ֆաշիզմ, վաղուց գնացած կլիներ այդ քայլին։ Բաքվի ղեկավարությանը հատկապես ապրիլյան պատերազմից հետո կրծում է կասկածը, որ լայնամասշտաբ պատերազմի դեպքում ունեցածն էլ կարող են կորցնել։

Ադրբեջանական ֆաշիզմը շարժվում է նույն օրենքներով և հոգեբանությամբ, որոնցով գործում են այլ ֆաշիստական երկրները։ Այդ շրջանակներում Բաքվի ռևանշիստական, իմպերիալիստական և միլիտարիստական նկրտումները բացում  են կոնֆրոնտացիայի  նորանոր հորիզոններ և սին երազներ։ Ֆաշիմզի ախորժակը, ըստ երևույթին, բացվում է ժամանակի և տարածության մեջ։ Այլապես ինչո՞վ բացատրել  Ալիևի ցանկությունը  գրավել Զանգեզուրը, Սևանա լճի ավազանը, վերջապես Ադրբեջանի «կորցրած» Էրիվան նահանգը և այդպես շարունակ։ Երբ հետևում ենք ադրբեջանական ֆաշիզմի դինամիկային, գալիս ենք եզրակացության, որ այդ ֆենոմենը չի ճանաչում բարեկամ կամ թշնամի, հարևան կամ դաշնակից և ութոտանի ծովահրեշի միտումներ ունի՝  տարածվելու ամենուր` իր երկրից հեռու և իրեն չպատկանող վայրերում։

Այսպես, բացի հայաստանյան հողերից, ադրբեջանական քաղաքական միտքը հաճախ է ուշադրությունը սևեռում Հյուսիսային Իրանի տարածքների վրա` համարելով այն իր «պապական հողերը»։ Բաքվի պալատական քաղաքագետ Զաուրա Մամեդովն անում է աշխարհացունց հայտարարություն, որն իր տեսակի մեջ կարող է համեմատվել Կոլումբոսի ամերիկյան հայտագործության հետ, այն առումով, որ «Ադրբեջանցիները միշտ էլ եղել են այն պետության տերը, որն այժմ անվանվում է  Իրան»։ Հետո, պարզվում է, չզարմանաք, որ «1000 տարուց ավելի Իրանը կառավարել են ադրբեջանցիները»։ Չմոռանալով ավագ ընկերոջը` քաղաքագետը տարփողում է այն մասին, թե «Իրականում Իրանը սկսած 10-րդ դարից մինչև 1924 թվականը եղել է թյուրքական երկիր»։ Ոչ ավել, ոչ պակաս։ Իսկ մենք դեռ վրդովվում ենք Էրիվանի հաշվով։ Մնում է միայն կասկածել այն հիմքերի ամրությանը, որի վրա կառուցվում են ադրբեջանա-իրանական հարաբերությունները, ինչպես նաև Ռուսաստան-Իրան-Ադրբեջան ալյանսը։

Պատմության ընթացքը, ցավոք,  ցույց է տալիս, որ ֆաշիստական ռեժիմի փոփոխությունը գրեթե անհնար է։ Ադրբեջանական ֆաշիզմը բացառություն չի կազմում։ Նման վարչակարգերը Դատաստանի օրից հետո կամ կործանվում են պատերազմի արդյունքում և կամ այդ ռեժիմի լիդերին ոչնչացնելու պարագայում։ 

Արման Նավասարդյան

Հայաստանի Դիվանագիտական հիմնադրամի նախագահ,

Արտակարգ և լիազոր դեսպան,

Քաղաքական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ,

Հայ-ռուսական համալսարանի համաշխարհային քաղաքականության և միջազգային հարաբերությունների ամբիոնի վարիչ

Комментарии

Не могу простить себе, что ни разу не упомянул до сих пор, что все три Дария, оба Кира и Навуходонасор всесте с Хаммурапи на зло всем были чистейшими азербайджанцами с обеих сторон

Добавить комментарий

Plain text

  • HTML-теги не обрабатываются и показываются как обычный текст
  • Адреса страниц и электронной почты автоматически преобразуются в ссылки.
  • Строки и параграфы переносятся автоматически.
CAPTCHA
Тест для фильтрации автоматических спамботов
Target Image